بازخواني نظرية نيابتِ ذات از صفات در هستي‌شناسي اوصاف الهي و نسبت آن با مسئلة نفي صفات و نظرية عينيت
* مرتضي خوش‌صحبت / دكتراي كلام اسلامي مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره mkhoshsohbat@gmail.com
حسن يوسفيان / دانشيار گروه كلام مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره hasanusofian@gmail.com
دريافت: 22/01/1399 ـ پذيرش: 03/06/1399
چکيده
پرسش دربارة اينکه آيا خداي تعالي صفت دارد و اگر آري، داراي چه نسبتي با ذات الهي است، مجموعه‌اي از مباحث را در انديشة اسلامي فراهم كرده است که معمولاً زيرعنوان توحيد صفاتي دسته‌بندي مي‌گردند و امروزه با عنوان «هستي‌شناسي اوصاف الهي» شناخته مي‌شوند. اين مباحث به‌لحاظ تاريخي از همان قرن اول هجري در ميان انديشمندان مسلمان مطرح بوده‌اند و هريک براساس مباني و پيش‌فرض‌هاي دستگاه فکري خود، به نظريه‌پردازي دربارة آنها پرداخته‌اند. يکي از مهم‌ترين نظريه‌ها در اين زمينه، نظرية نيابت است که واکنش‌هاي مختلفي را به خود ديده است. در اين مقاله با نگاهي تحليلي ـ تاريخي، به بازخواني نظرية نيابت و شناخت ارکان آن پرداخته‌ايم و ضمن اثبات وجود چنين نظريه‌اي در ميان معتزله، باورمندان به آن را از معتزله و ديگر مذاهب بازشناسي كرده‌ايم. براين‌اساس به اين نتيجه رسيده‌ايم که اين نظريه تبييني براي نفي صفات است و تحويل آن به نظرية عينيت صدرايي درست نيست.
کليد‌واژه‌ها: هستي‌شناسي اوصاف الهي، نيابت، نفي صفات، عينيت، متکلمان معتزله، متکلمان اماميه.
