* مهدي منفرد / استاديار گروه فلسفه دانشگاه قم mmonfared86@gmail.com
مليحه آقائي / دانشجوي دكتري فلسفه تطبيقي دانشگاه قم maliheaghaei2007@gmail.com
دريافت: 02/02/1399 ـ پذيرش: 16/06/1399
چکيده
ارادة تام انسانی در اسلام با فرقة کلامی معتزله، شناخته میشود. قاضی عبدالجبار، متفکر برجستة اعتزال، با هدف دفاع از عدل الهی و تبیین سازگاری آن با مسئلة تکلیف و نیز مسئولیت اخلاقی، افعال انسان را مستقل از ارادة الهی میداند. از سوی دیگر، در فلسفة معاصر غرب، رودریک چیزم به هدف تبیین سازگاری میان علیت انسان و اصل ضرورت علّی و معلولی، خود شخص را مبدأ نهایی عمل معرفی میکند. در این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی ضمن بیان آرای هر دو متفکر در باب مسئولیت اخلاقی انسان، بیان خواهد شد که با وجود اختلاف مبنایی در جهانبینی چیزم و قاضی عبدالجبار دربارة اموری چون ماهیت انسانی و اقسام علیت موجود در عالم، در خصوص مسئلة اختیار انسان، گونهای همداستانی و قرابت برقرار است؛ هرچند هر دو متفکر با پذیرش ارادة استقلالی تام انسان، ضمن گرفتار شدن به نگاهی غیرتوحیدی، به نتایجی نادرست در باب فاعلیت انسانی دست یافتهاند.
کلیدواژهها: ارادة آزاد، مسئولیت اخلاقی، علیت فاعلی، علیت رویدادی، رودریک چیزم، قاضی عبدالجبار.