نقد و بررسي عدالت طبيعي ساگدن از نگاه اقتصاد اسلامي
سال هفتم، شماره دوم، پياپي 14، بهار و تابستان 1395
سيدهادي عربي/ دانشيار دانشگاه قم Hadiarabi@Gmail.com
محمدجواد رضائي/ دکتري علوم اقتصادي و پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام Rezaee.mj@Gmail.com
دريافت: 24/08/1394 ـ پذيرش: 05/02/1395
چكيده
برخي اقتصاددانان و فيلسوفان معاصر از جمله ساگدن با استفاده از نظريه بازيها، به تبيين عدالت پرداختهاند. اين مقاله به تقرير ايدۀ ساگدن در باب ظهور و تداوم ميثاقها و تلقي تطوري وي از عدالت اقتصادي و ارزيابي انتقادي آن ميپردازد. ارزيابي انتقادي نظريه عدالت طبيعي ساگدن با استفاده از روش تحليلي-نظري و بهرهگيري از آموزههاي اسلامي صورت مي گيرد. بنا به يافته هاي تحقيق، «ظهور ميثاقها در وضعيت بيساماني به عنوان ابزار گزينش تعادل» و «تأثيرگذاري چنين ميثاقهايي بر درک افراد از عدالت» از جمله اصول ايدۀ ساگدن است. هرچند شيوۀ تحليلي وي از مزيتي چون توجه به هنجارها برخوردار است، اما با مشکلاتي همچون «تحويل ناپذيري ارزشهايي چون عدالت به واقعيت ها»، «مخالفت درک شهودي و اسلامي با معيار پايداري به مثابه عنصر مقوّم وضعيت عادلانه» و «عدم کفايت تمسک به رويکردهاي انسانمحورانه براي حل تعارض منافع» روبرو است. ديدگاه ساگدن در تحليل عدالت شباهت هايي با ديدگاه هاي اسلامي از جمله ديدگاه علامه طباطبايي در مورد چگونگي شکل گيري توافق هاي اجتماعي دارد. با اين وجود، انتظار تحقق عدالت براساس ميثاقهاي برخاسته از پيگيري نفع شخصي، آن گونه که ساگدن مي گويد، امکان پذير نيست و روند شکل گيري توافق بر سر هنجار عدالت و حل اختلاف در زمينه تزاحم منافع در مرحله اجرا نيازمند بهره مندي از شريعت است.
کليدواژهها: عدالت اقتصادي، ساگدن، اقتصاد اسلامي، انتظارات هنجاري، نظريه بازيها، نظم خودانگيخته.
طبقهبندي JEL: C73, D63, P48، P4.
