موجود بالذات و موجود بالعرض از نگاه صدرالمتألهين و حكيم اشراقي

سال پانزدهم، شماره اول، پياپي 57، پاييز 1396

علی فضلی / استاديار گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی                          fazliamoli92@yahoo.com

رضا اکبریان / استاد گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس                                             dr.r.akbarian@gmail.com

دريافت: 24/7/95 ـ پذيرش: 19/3/96

چکیده

دو اصطلاح فلسفی موجود بالذات و موجود بالعرض، در حکمت متعالیه کلید فهم برخی از مهم‌ترین مبانی هستند. این مقاله درصدد پاسخ به چیستی این دو اصطلاح در فرهنگ صدرا و توضيح تمایز آن با معنای مقصود در فرهنگ اشراقی است؛ چراکه در نظام حکمت اشراق، ماهیت موجود بالذات و موجود بالعرض عقلی صرف و ذهنی محض است که هیچ نحو تقرر عینی، چه استقلالی و چه انتزاعی ندارد؛ لیکن در نظام حکمت متعالیه، وجود به عنوان موجود بالذات است و همة احکام آن در خارج موجود بالعرض هستند؛ موجودیت بالعرضی که برای تحقق در خارج به واسطه در عروض نیاز دارد. این واسطه که موجب اتصاف مجازی آن احکام به وصف موجودیت می‌گردد و آن را به نحو انتزاعی در خارج محقق می‌سازد، ریشه در ارتباط وجودی اتحادی آن احکام با متن وجود دارد. در فرهنگ صدرا این موجودات بالعرض به لحاظ اقسام ارتباط وجودی دست‌کم دو نوع مصداق دارند: معقولات اولی و معقولات ثانیه فلسفی. اين دو مصداق هریک به نحوی خاص به گونة مجازی در متن واقع هستند و البته به موجودیت مجازی معقولات اولی، حیثیت نفادی و به موجودیت مجازی معقولات ثانیة فلسفی، حیثیت اندماجی گویند.

کلیدواژه‌ها: موجود بالذات، موجود بالعرض، حیثیت اندماجی، حیثیت نفادی، ارتباط وجودی اتحادی.

---

 

افزودن به سبد خرید