تحليل مفهومي «ثبوت بالعرض» و «ثبوت بالتبع» در حيطۀ صفات الهي، از منظر صدرالمتألهين
سال پانزدهم، شماره سوم، پياپي 59، بهار 1397
محمدحسین وفائیان / دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران Mh_vafaiyan@ut.ac.ir
قاسمعلی کوچنانی / دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران kochnani@ut.ac.ir
دريافت: 16/11/95 پذيرش: 01/06/96
چکیده
در حکمت متعالیه، ثبوت صفات الهی برای باری‌تعالی به‌مثابه ثبوت وجود برای ماهیت انگاشته می‌شود. این ثبوت، گاه متصف به «ثبوت بالعرض» و گاه نیز متصف به «ثبوت بالتبع» می‌گردد. «ثبوت بالعرض» در نگاه منطقدانان و به اذعان صدرالمتألهين، ثبوتی غیرحقیقی و مجازی است؛ درحالیکه در «ثبوت بالتبع»، محمول برای موضوع به نحو اجمالی ثابت می‌گردد. اعتقاد به این دو نوعِ متفاوت از ثبوت برای صفات الهی و ماهیات، در بدو امر ناممکن و متناقضنماست. مسئله پژوهش جاری، تحلیل معناشناختی «ثبوت بالتبع» و «ثبوت بالعرض» از منظر صدرالمتألهین و مقایسه آن دو با یکدیگر برای اثبات یا رفع متناقضنمای مذکور است. رهیافت به‌دست‌آمده که با روش تحلیلی ـ منطقی عبارات صدرالمتألهین حاصل گشته است، بیان دو احتمال در معنای «ثبوت بالتبع»، با لحاظِ دو نگاه متفاوت نسبت به ماهیات و صفات الهی است که هیچیک با «ثبوت بالعرض» ناسازگار نخواهند بود.
كليدواژه‌ها: ثبوت ماهیت برای وجود، صفات الهی، وجود بالتبع، وجود بالعرض، صدرالمتألهین.
