امكان سالبه اوّلي در منطق و معرفت‌شناسي بر اساس مبناگروي
سال شانزدهم، شماره اول، پياپي 61، پاييز 1397
عسکری سلیمانی امیری / دانشيار مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره solymaniaskari@mihanmail.ir
دريافت: 18/07/96 پذيرش: 29/02/97
چکیده
همه قضایای نظری به قضایا بدیهی بازمی‌گردند و علوم بدین وسیله تقصّی شده، به مبادی‌شان منتهی می‌شوند. برخی طبق این مبنا گمان کردند همه سالبه‌ها نظریاند و سالبه بدیهی امکان ندارد؛ زیرا از نظر ایشان سلب محمول از موضوع همواره نیازمند حد اوسطی است که یک خصوصیت را برای موضوع اثبات می‌کند و زمینه می‌شود تا محمولی از موضوع به واسطة آن سلب شود. بنابراین سالبه بدیهی بدون میانجی و حد اوسط فهم معقولی ندارند؛ اما این گمان از نظر ارسطو و ابنسینا مردود است. از نظر ایشان همانطور که موجبه نظری با تحلیل به موجبه‌های بدیهی منتهی می‌شود، و پذیرفتن موجبه‌های بدیهی بدون حد اوسط معقول است، همچنین سالبه نظری نیز به موجبه و سالبه بدیهی منتهی می‌شود و پذیرفتن سالبه بدیهی مانند پذیرش موجبه بدیهی معقول است. اساساً همان دلیل و معیار عقلی‌ای که الزام می‌کند موجبه‌های بدیهی را بپذیریم، الزام می‌کند که سالبه‌های بدیهی را نیز بپذیریم. همانطور که پذیرش موجبه‌های نظری بدون منتهی شدن به موجبه‌های بدیهی مستلزم دور يا تسلسل است، پذیرفتن سالبه‌های نظری بدون انتهای آنها به سالبه‌های بدیهی مستلزم دور یا تسلسل و در نهایت مستلزم تناقض است و مردود می‌باشد.
کلیدواژه‌ها: مبناگروی، سالبه بدیهی، سالبه نظری، تقصّی علم، ارسطو، ابنسینا.
