جاي‌گزيني براي تمايز ميان حمل اولي ذاتي و حمل شايع صناعي در حل معضلات فلسفي
سال شانزدهم، شماره چهارم، پياپي64، تابستان 1398
محمد اصلانی / عضو هيئت علمي دانشگاه رازي maslani@razi.ac.ir
دريافت: 29/06/97 پذيرش: 18/12/97
چکيده
ارائه تمایز بین حمل «اولی» و «شایع» توسط صدرالمتألهین، مشکلات فلسفی فراوانی از جمله مشکل معروف وجود ذهنی را حل کرد؛ اما خود موجب بروز مشکلاتی شد. برای حل مشکلات اخیر تلاش‌هایی صورت گرفته است که از جمله آنها می‌توان به تفکیک میان حمل اولی به قید قضیه و حمل اولی به قید موضوع اشاره کرد. از نظر نگارنده این نوشتار، این تفکیک دقیق نیست؛ زیرا حمل اولی به قید موضوع در واقع حمل مصطلح منطقی نیست، بلکه نوعی تقسیم موضوع است به دو اعتبار. در این مقاله راه‌حل جدید و بسیار ساده‌ای ارائه می‌شود که بدون ایجاد مشکلات جدید، جای‌گزین راه‌حل تمایز بین حمل اولی و شایع می‌گردد. راه‌حل موردنظر به صورت بسیار خلاصه این است که در قضیه محمول از ذاتیات، شئون، حالات و ویژگی‌های موضوع است و لاجرم باید از یک موضوع خاص انتزاع شده، بر همان موضوع حمل شود؛ نه اینکه از موضوعی انتزاع‌شده بر موضوع دیگری حمل شود. به عبارت دقیق‌تر وقتی موضوعی قابلیت این را دارد که به چند اعتبار در نظر گرفته شود، ابتدا باید مشخص شود در یک قضیه معین کدام اعتبار موضوع مدنظر است تا محمول متناسب با آن اعتبار، از موضوع انتزاع شود و بر همان موضوع با همان اعتبار حمل گردد؛ نه اینکه از یک موضوع به یک اعتبار، محمولی انتزاع شود، ولی به همان موضوع با اعتبار دیگری حمل گردد. شهيد مطهری در کتاب «شرح منظومه» خود به این مطلب پرداخته است که: «آیا واقعاً فرق حمل اولی ذاتی و شایع صناعی در نفس حمل است، یا در واقع و نفس الامر در حمل اختلافی نیست، و بازگشت این اختلاف نیز به اختلاف در موضوع است؟». یکی از یافته‌های مهم این پژوهش، تمایزی است که بین دو حیثیت حکایتگری مفاهیم ذهنی، یعنی حکایتگری ذهن از عین و حکایتگری ذهن از ذهن صورت گرفته است؛ تمایزی که یکی از عناصر اصلی راه‌حل جدید است.
كليدواژه‌ها: محمول، حمل اولی ذاتی، حمل شایع صناعی، حیث حکایتگری مفاهیم ذهنی، حیث استقلالی مفاهیم ذهنی.
