مفهومشناسي «خرد» در روانشناسي و تناظرشناسي مفاهيم آن در منابع اسلامي
سال پانزدهم، شماره سوم، پياپي 59، پاييز 1401، ص 27-46
علي بيات/ دانشجوي دکتري روانشناسي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه abayat@rihu.ac.ir
* حميد رفيعيهنر/ استاديار گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي hamidrafii2@gmail.com
محمدرضا جهانگيرزاده/ استاديار روانشناسي عمومي مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) jahangirzademr@gmail.com
دريافت: 18/06/1399 ـ پذيرش: 29/08/1399
چکيده
تحقيق در اينباره که «خرد چيست و چگونه تعريف ميشود؟» بنياديترين حوزه از مطالعات خرد است. هدف اين پژوهش، مفهومشناسي «خرد» در روانشناسي و شناسايي مفاهيم متناظر آن در منابع اسلامي است. بدين منظور، براي مفهومشناسي «خرد» در روانشناسي و سپس شناسايي مفاهيم متناظر با آن در منابع اسلامي، از روش «معناشناسي زباني» و در بخش بررسي ميزان مطابقت اين مفاهيم با خرد در منابع اسلامي، از روش «توصيفي زمينهيابي» استفاده شده است. يافتههاي پژوهش نشان میدهد: حوزه معنايي «خرد» در لغت و روانشناسي، با مؤلفههايي همچون «دانش ساختاري و فرايندي، ژرفنگري، نيکخواهي و ارزشهاي متعالي، کنترل هيجاني و عواطف مثبت و عمل به دانش و توانمنديهاي مهارتي» مشخص ميشود. متناظر با حوزه معنايي «خرد» در لغت و روانشناسي، واژگاني از جمله «عقل، علم، معرفت، حکمت، فطنه، ذکاء، فهم، شعور، ادراک، استنتاج فکر، فقه، رويه، خبره، کياست، فراست، درايت، حصافت، حذاقت، تدبر، تمييز، نصح و بصيرت» در منابع اسلامي شناسايي شد. نتايج پژوهش در گام دوم نشان داد: مفاهيم «استنتاج، حذاقت، حصافت، و نصيحت» با ميزان شاخص روايي محتوايي (CVI) 72/.، 44/.، 44/.، و 36/. حذف و 19 مفهوم ديگر از ميزان قرابت مطلوب با خرد در منابع اسلامي برخوردار است.
کليدواژهها: خرد، مفهومشناسي، روانشناسي، مفاهيم مشير به خرد، منابع اسلامي.