آسيب‌شناسي تأثير پيش‌دانسته‌ها در تفسير قرآن
سال بيست و هشتم ـ شماره دوم، پياپي 257 (ويژة علوم قرآني)
علي‌اوسط باقري / استاديار مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني ره bagheri@qabas.net
دريافت: 07/05/97 پذيرش: 19/11/97
چکيده
یکی از اموری که امکان دارد در فرایند تفسیر قرآن آسیب‌زا باشد، پیش‌دانسته‌های مفسر است. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفي ـ تحلیلی، این آسیب‌ها را شناسایی و نمونه‌هایی از این تفاسیر را نشان دهد. فروغلتیدن در وادی تحمیل بر قرآن، یکی از این آسیب‌هاست. تطبیق جبرئیل بر عقل فعال، میکائیل بر روح فلک ششم، اسرافیل بر روح فلک چهارم و عزرائیل بر روح فلک هفتم، و تطبیق بحرین در «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ»، بر هیولای جسمانی و روح مجرد، از نمونه‌های این آسیب در تفاسیر عرفانی است.
استظهارهای نادرست به سبب دانسته‌های پیشین، دیگر آسیبی است که برخی تفاسیر به آن دچار شده‌اند. تفسیر سِرسیداحمدخان از آیاتِ بیانگر عبور معجزه‌آسای حضرت موسی علیه السلام و پیروانش از دریا و غرق شدن فرعونیان از نمونه‌های این تفاسیر است.
حمل آیاتی که ظاهر آنها تجسم اعمال است، بر مشاهدة جزای اعمال یا صحیفة اعمال در روز قیامت، نمونه‌ای از حمل غیرموجه آیات بر خلاف ظاهر، به سبب دانسته‌های پیشین است. برخی نیز بی‌هیچ دلیلی، مدعی تناظر بین دانسته‌های پیشین و آموزه‌های قرآنی شده‌اند.
کلیدواژه‌ها: پیش‌دانسته‌های مفسر، تحمیل بر قرآن، تأویل‌های ناروا، ابن‌عربی، سِرسیداحمدخان، سیدجمال‌الدین اسدآبادی، عالمِ امر.
