مفهوم‌شناسي تطبيقي ملكات نفساني در آثار فلاسفه و حكماي اسلامي
سال دهم، شماره دوم، پياپي 26، پاييز و زمستان 1398
مهران رضائي / استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران m.rezaee@umz.ac.ir
محمدرضا كامياب / سطح چهار حوزه علمیه قم mkamyab21@gmail.com
دريافت: 07/12/1397 ـ پذيرش: 26/04/1398
چکيده
از محورهای مهم در زمینة انسان‌شناسی، اخلاق و فلسفه تصمیم، بحث از ملکات نفسانی است که در آن، «مفهوم‌شناسی و تبیین دقیق تعریف ملکه» بر سایر مسائل تقدم دارد. تفحص در آثار فلاسفه و حکمای اسلامی، بيانگر وجود اختلافاتی در تعریف «ملکه» بوده است. اين پژوهش، به دنبال آن است که ابتدا تعاریف موجود از ملکه در آثار فلاسفه و حکمای اسلامی را کشف و دسته‌بندی نماید. سپس، ضمن بررسی تطبیقی و مقایسه‌ای تعاریف، به تحلیل نوع اختلاف و ترابط معنایی آنها بپردازد. روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی است. مبتنی بر دستاوردهای پژوهش، تعاریف موجود از ملکات در قالب شش دسته و بر مبنای این ملاک‌ها قابل تبیین است: 1. رسوخ، 2. سرعت زوال، 3. استقرار در موضوع، 4. امکان مفارقت، 5. ثبوت، 6. سختی زوال. طبق بررسیِ تطبیقی و مقایسه‌ای، این تعاریف و ملاک‌ها، علی‌رغم اختلافات، به‌طور‌کلی بی‌ارتباط و مباین از هم نیستند؛ بلکه نوعی ترابط معنایی بین آنها وجود دارد. ملاک‌ها، به پایه و غیرپایه تقسیم می‌شوند. برخی از این ملاک‌ها، هم‌ارزش برخی دیگر بوده و برخی به نسبت سایرین، رابطه علّی ـ معلولی دارند. این تبیینات از ترابط معناییِ ملاک‌ها، منجر به یک مدل مفهومی در پژوهش شده است.
کلیدواژه‌ها: ملکات، حال، فلسفه اسلامی، نفس، انسان‌شناسی، فلسفه تصمیم.
A Comparative Conceptualization of the Sensual Traits in the Works of Islamic Philosophers and Scholars
Mehran Rezaei / Assistant Professor of the Faculty of Theology and Islamic Studies at Mazandaran University m.rezaee@umz.ac.ir
Mohammad Reza Kāmyab / Fourth Level Student of Qom Seminary mkamyab21@gmail.com
Received: 2019/02/26 - Accepted: 2019/07/17
Abstract
One of the major topics in the field of anthropology, ethics, and philosophy of decision is the discussion of sensual traits, in which, the "conceptualization and detailed explanation of trait's definition" takes precedence over other issues. Examination of the works of philosophers and Islamic scholars has revealed differences in the definition of "trait". This research seeks to first discover and categorize existing definitions of trait in the works of philosophers and Islamic scholars. Then, while having a comparative review of definitions, analyzes the type of difference and their semantic relationship. The research method is descriptive-analytical. Based on the research findings, the definitions of traits can be divided into six categories based on these criteria: 1. Intrusion, 2. Speed of Deterioration, 3. Deployment in the Subject, 4. Possibility of Separation, 5. Fixity, 6. Difficulty of Deterioration. According to the comparative study, these definitions and criteria, in spite of the differences, are not generally unrelated; and there is some kind of semantic relation between them. The criteria are divided into basic and non-basic. Some of these criteria were the same as others and some have a causal relationship with others. These explanations of the semantic relationship of the criteria have led to a conceptual model in research.
Keywords: Traits, Islamic Philosophy, Ego, Anthropology, Philosophy of Decision.
