سال نهم، شماره اول، پياپي 17، بهار و تابستان 1396

غلامرضا متقی فر/ استادیار گروه معارف اسلامي، دانشگاه پیام نور، تهران، ايران          Motaqi345@gmail.com

دريافت: 27/1/1396 ـ پذيرش: 25/6/1396

چکيده

آية مبارکة «بلد طيّب و خبيث، در مقام بيان مبناي ساختار اخلاقي عمدة انسان ها در عرصة تأثيرگذاري و تأثيرپذيري محيطي است. قانون آيه فراگير است، به گونه اي که تأثيرپذيري مطلوب يا نامطلوب انسان ها از محيط را به طور عام اعلام مي دارد. البته شايد عدة قليلي از اين حکم مستثنا باشند که خود قرآن کريم در آياتي آن استثنائات را نيز بيان کرده است. بلد طيّب و خبيث در آية پنجاه و هشتم سورة اعراف، معادل محيط پاکيزه و آلوده است. محيط، هر عاملي است که توان تأثيرگذاري مطلوب يا نامطلوب بر انديشه و رفتار انسان را دارد. از جمع آيات، دو نکته مهم حاصل مي شود: اولاً، اخلال در روند هدايت انسان ها ارتباط مستقيم با قابل يا تأثير پذيرندگان دارد. ثانياً، تأثيرپذيري انسان ها از شرايط واحد يکسان نيست، بلکه متغيرهاي فراواني وجود دارد که تأثيرپذيري را تشديد يا تضعيف، يا احياناً تأثير عوامل را بکلي خنثا مي کند. اين پژوهش با روش اسنادي ـ تحليلي، درصدد بررسي اين واقعيت است که کدام متغير ضريب تأثير پذيري انسان ها از شرايط محيطي را افزايش يا کاهش مي دهد. متغيرهايي مانند دوران کودکي، میزان حضور در محيط، تقليد، ميزان اعتماد به متغير اثرگذار، سالم پنداري محيط آلوده، ضعف اراده يا ناتواني در کنترل خويشتن، هر کدام به تنهايي يا جمع آنها تأثير پذيري انسان از محيط پاک يا آلوده را تسهيل مي کند. در برابر، فقدان متغيرهاي مزبور يا جانشيني آنها با ضد خود يا نوع ترکيب و عملکرد فردي يا جمعي متغيرها، ظرفيت آن را دارد که شرايط تأثيرپذيري را تغيير دهد يا احياناً اثر عوامل تأثيرگذار را معکوس کند.

کليدواژه ها: بلد طيّب و خبيث، تربيت اخلاقي، تأثيرپذيري محيطي.