صدرالمتألهین، با الهام از مضامین وحی، انقلابی در نفس شناسی عقلی به پا کرد و معارف ارزشمندی در باب احوال نفس در دو قوس نزول و صعود به ارمغان آورد. وی هم نوا با ظواهر کتاب و سنت ثابت کرد که نفسْ از پایین ترین درجات هستی برمی خیزد و یکی یکی و به تدریج عوالم برتر را فتح می کند و تا رسیدن به مقصد و مقصود هستی از پای نمی نشیند: یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقیهِ (انشقاق، 6).
414 صفحه / وزیری