این کتاب متن کامل مناظره آقایان محمدتقى مصباح یزدى، عبدالکریم سروش، احسان طبرى و فرخ نگهدار است، که در سال هاى اول پیروزى انقلاب اسلامى برگزار و از سیماى جمهورى اسلامى پخش شده است. این مناظرات به همت آقاى على زینتى، بدون هیچ گونه داورى یا دخل و تصرفى گردآورى، تنظیم و نگارش یافته است.

این مناظره درباره اصول ماتریالیسم دیالکتیک است، که در هفت فصل با عناوین اصول دیالکتیک، تکامل، تضاد، رابطه تضاد با حرکت، حرکت، عمومیت حرکت و گذار از کمیت به کیفیت صورت گرفته است.

سخنان استاد در نقد اصول ماتریالیسم دیالکتیک، بسیار نظرگیر و حایز اهمیت است.

در این مناظره استاد مصباح و آقاى سروش به نمایندگى از تفکر الهى، و آقایان طبرى ـ از حزب توده ـ و نگهدار ـ از سازمان فداییان خلق ـ به نمایندگى از تفکر مارکسیستى شرکت کرده اند.

در جلسه اول، آقایان طبرى و نگهدار تعاریفى از دیالکتیک و اصول آن ارائه مى دهند، و جلسه با طرح پرسش هایى درباره این اصول و تعریف آنها، از سوى استاد و آقاى سروش پایان مى یابد.

در جلسه دوم، ابتدا استاد پرسش هایى را که در جلسه قبل بى جواب مانده بود، دوباره مطرح مى کنند و پس از آن «تکامل» که یکى از اصول دیالکتیک است، کانون بحث قرار مى گیرد. در ادامه اثبات کلیت و قانون بودن اصل تکامل به بحث و بررسى گذاشته مى شود و کلیت این اصل با سؤالات جدى مواجه مى شود.

در جلسه سوم اصل تضاد، که به قول دیالکتیسین ها جوهره دیالکتیک و پایه اساسى آن به شمار مى رود، بررسى مى شود. سپس استاد مصباح پرسش هایى از این قبیل مطرح مى کنند که مفهوم ضد و تضاد در نظر مارکسیسم چیست؟ فرق تضاد با تناقض چیست؟ آیا تضاد و تناقض در نظر آنان همان تضاد و تناقضى است که در منطق صورى مردود اعلام شده است یا مقصودشان چیز دیگرى است؟ آن گاه پاسخ هاى ارائه شده، مورد نقد و ارزیابى قرار مى گیرد.

جلسه چهارم به بحث درباره رابطه تضاد با حرکت مى گذرد. این رابطه، همان رابطه علیت است؛ چرا که مارکسیست ها تضاد را عامل و علت حرکت مى دانند. استاد این رابطه را تعمیمى نابه جا و غیر مستند مى دانند.

در جلسه پنجم، حرکت به منزله اصل دوم دیالکتیک به بحث گذاشته شده است. استاد این تعریف حرکت را صحیح نمى دانند؛ زیرا حرکت با تغییر متفاوت است، و قانون تغییر، کلیت ندارد. استاد در ادامه اثبات مى کنند که دیالکتیک از فهم و اثبات حرکتِ مورد ادعاى خود عاجز است.

جلسه ششم به بحث درباره عمومیت حرکت مى گذرد. در این بحث استاد با بیان این مقدمه که اثبات عمومیت و قانون بودن حرکت، تنها در پرتو استدلال عقلى ممکن است، ثابت مى کنند دیالکتیسین ها قادر نیستند چنین استدلالى بر عمومیت حرکت اقامه کنند.

در جلسه هفتم یکى دیگر از اصول مارکسیسم، یعنى اصل گذر از کمیت به کیفیت مورد بحث و نقد قرار مى گیرد، که به اعتقاد آنان این اصل به ضمیمه اصل تضاد، مکانیسم حرکت را بیان مى کند.

408 صفحه / وزیری